top of page
Ara

Sentetik Medya ve Fikri Mülkiyet: Yapay Gerçeklikte Hak Kimin?

ree

Sentetik medya, yapay zekâ (AI) teknolojileri tarafından oluşturulan ses, görüntü, video ve metinlerden oluşan, gerçeklik hissi yüksek ama aslında kurguya dayalı dijital içerikleri ifade eder. Deepfake teknolojilerinden yapay influencer’lara, dijital ikizlerden AI ile yazılan şarkılara kadar uzanan bu yeni medya evreni, geleneksel fikri mülkiyet sistemlerini ciddi biçimde zorlamaktadır.

Peki bu dijital gerçeklik kimin mülkiyetindedir? Ve bu mülkiyet nasıl korunabilir?


Sentetik Medyanın Türleri: Gerçekle Kurgunun Buluştuğu Yer

Sentetik medya, içeriğin türüne ve üretim şekline göre farklı formlarda karşımıza çıkar:

  1. Deepfake videolar: Gerçek bir kişinin yüzü ya da sesi, yapay zekâ ile başka bir videoya entegre edilir. Örnek: Barack Obama'nın hiç söylemediği bir konuşmayı yapıyor gibi gösteren deepfake videosu (Buzzfeed, 2018).

  2. AI-generated influencer’lar: Miquela gibi tamamen yapay karakterler sosyal medyada milyonlarca takipçiye sahiptir ve markalarla işbirliği yapar.

  3. Dijital ikizler (digital twins): Gerçek kişilerin dijital kopyalarıdır. Örneğin James Dean’in dijital versiyonu, ölümünden yıllar sonra yeni bir filmde oynatılmak üzere lisanslanmıştır (Variety, 2019).

  4. AI ile bestelenmiş müzikler, yazılmış romanlar, yaratılmış tablolar: Bu içeriklerde insan katkısı minimum ya da hiç yoktur.


Fikri Mülkiyet Açısından Sorular: Hak Kime Ait?

1. Eser Sahipliği:

Geleneksel telif hukuku, “eser sahibi”nin bir insan olduğunu varsayar. Ancak yapay zekânın neredeyse tamamen bağımsız şekilde bir içerik ürettiği durumlarda bu ilke sarsılmaktadır.

  • Bir AI tarafından bestelenen şarkı kimin hakkıdır?

  • Sadece yazılımı yazan kişi mi, yoksa AI'nin çıktısını yöneten kullanıcı mı sahip olur?

2023 tarihli WIPO (World Intellectual Property Organization) raporuna göre, birçok ülke hâlen bu soruya net bir cevap verememektedir. ABD Telif Ofisi (USCO), 2022 yılında verdiği bir kararda, yalnızca AI tarafından üretilmiş bir sanat eserinin telifle korunamayacağına hükmetmiştir. Ancak eser bir insanın yaratıcı katkısını içeriyorsa, telif hakkı tanınabilir (Kaynak: USCO Copyright Review 2022).


2. Yüz ve Ses Kullanımı: Kişilik Hakları

Deepfake’ler ya da dijital ikizler, gerçek kişilerin kimlik unsurlarının izinsiz kullanılması sorununu doğurur:

  • Yüz, mimik, ses, tarz, aksan gibi kişilik unsurları, birçok ülkede "kişilik hakkı" veya "görsel imaj hakkı" kapsamında korunur.

  • Örneğin, Scarlett Johansson, izinsiz şekilde sesi kopyalanarak oluşturulan bir reklam kampanyası nedeniyle üretici şirkete dava açmıştır (Kaynak: Forbes 2024)

Bu tür durumlarda yalnızca telif hakkı değil, kişisel veri hukuku, kişilik hakkı, hatta marka hakkı devreye girmektedir.


3. Yapay Karakterlerin Kendisi Bir Marka mı?

AI ile yaratılmış sanal influencer’lar ya da dijital maskotlar, birer "sanat eseri"nden çok, marka unsuru olarak değerlendirilir. Miquela, Shudu, Imma gibi dijital karakterler; görünüşleri, kişilikleri ve iletişim tarzlarıyla ayırt edici ticari simgelerdir.

  • Bu karakterlerin ismi, yüzü, imajı tescillenebilir mi?

  • Bir başkası benzer bir dijital karakter üretirse bu marka ihlali sayılır mı?

Cevap çoğu zaman evet yönündedir. Bu tür dijital karakterler için marka tescili, tasarım tescili ve görsel kimlik koruması kritik hale gelmiştir.


Sentetik Medyada Veri ve Etik: Görünmez Tehlike

Sentetik medyanın üretiminde kullanılan veri setleri, sıklıkla kamuya açık fotoğraflar, ses dosyaları, YouTube videoları ya da sosyal medya içerikleri gibi unsurlardan oluşur. Bu veri setlerinin:

  • Kimin izniyle toplandığı,

  • Kişisel verilerin işlenip işlenmediği,

  • Veri sahibi kişinin rızasının olup olmadığı,

gibi sorular, KVKK (Türkiye), GDPR (AB) veya CCPA (ABD) gibi veri koruma mevzuatlarının doğrudan konusu haline gelir.

AI ile üretilen içeriğin yasal temeli bu verilerin “etik” şekilde toplanıp toplanmadığına bağlıdır. Etik olmayan veri kullanımı, tüm fikri mülkiyet haklarını geçersiz kılabilir.

Gerçek Örnekler: Hayal Gücü Değil, Gerçeklik

  • James Earl Jones’un sesi (Darth Vader): 2022’de Jones, sesinin Disney tarafından yapay zekâ ile yeniden üretilmesi için onay verdi. Bu sesin gelecekte yapay yollarla kullanımı için lisans anlaşması yapıldı.

  • Bruce Willis: Emekli olan aktör, dijital ikizinin reklam filmlerinde kullanılması için lisans verdi. Ancak daha sonra temsilcileri bu iznin sınırlı süreli olduğunu ve tam hak devri yapılmadığını açıkladı.

  • Drake & The Weeknd deepfake şarkısı: 2023’te anonim bir kullanıcı, bu iki sanatçının sesini klonlayarak bir şarkı üretti. Şarkı viral oldu ama Universal Music Group hızla yayından kaldırılmasını sağladı.


Gelecekte Ne Olacak?

WIPO, EUIPO ve birçok ülke telif ofisi, sentetik medya ile ilgili yeni hukukî rejimler üzerinde çalışıyor. 2024 içinde Avrupa Komisyonu'nun "Yapay Zekâ Yol Haritası" kapsamında, AI tarafından üretilen içeriklere ilişkin telif korumasına dair bir çerçeve yayınlaması bekleniyor.

Ayrıca bazı öneriler şunları içeriyor:

  • "AI-supported" etiketi zorunluluğu (şeffaflık ilkesi)

  • Yapay içeriklerde içerik üreticisi-zinciri kayıt sistemi

  • Yeni hak türleri: Dijital ikiz hakkı, algoritmik tasarım hakkı, yapay içerik etiketi hakkı


Yasal Belirsizlikten Stratejik Korumaya

Sentetik medya yalnızca teknik bir gelişme değil, aynı zamanda etik, hukukî ve ticari alanlarda çığır açan bir dönüşümdür. Bu dönüşüm içinde:

  • Gerçek kişiler kimliklerini nasıl koruyacak?

  • Şirketler dijital karakterlerini nasıl ticarileştirecek?

  • Geliştiriciler eserlerini nasıl lisanslayacak?

Bu sorular, önümüzdeki yıllarda fikri mülkiyet hukukunun evrimini belirleyecek. Şirketler, sanatçılar, geliştiriciler ve hukukçular bu yeni medya düzeninde hem riskleri hem de fırsatları birlikte yönetmeyi öğrenmek zorunda.


Yorumlar

bottom of page