Telif Hakkı Çağında Yapay Zekâ: EUIPO Raporu

Son yıllarda yapay zekâ teknolojilerinde yaşanan hızlı gelişmeler, içerik üretimi alanında köklü değişimlere yol açtı. Özellikle Generative AI (Üretici Yapay Zekâ - GenAI) sistemleri, sanat eserlerinden metinlere, müzikten görsellere kadar birçok içeriği insan müdahalesi olmadan üretebiliyor. Ancak bu dönüşüm, beraberinde önemli hukuki ve etik tartışmaları da getiriyor. GenAI’nin, telif hakkı ile korunan içerikleri eğitim verisi olarak kullanması ve ürettiği yeni içeriklerin hukuki statüsü, dünya genelinde tartışma konusu olmaya devam ediyor.

EUIPO’nun Telif Hakkı Perspektifinden Üretken Yapay Zekanın Gelişimi Raporu

Avrupa Birliği Fikri Mülkiyet Ofisi (EUIPO), bu karmaşık meseleleri daha iyi anlamak ve düzenleyici çerçevede nasıl ele alınabileceğini değerlendirmek amacıyla kapsamlı bir çalışma yayınladı. “GenAI from a Copyright Perspective” başlıklı bu rapor, yapay zekâ ile içerik üretiminin teknik işleyişine ışık tutarken, AB telif hakkı hukukunun mevcut ve gelişmekte olan düzenlemeleriyle GenAI ilişkisini detaylı biçimde inceliyor. Çalışmanın temel amacı; politika yapıcılara, hak sahiplerine, geliştiricilere ve aracı kurumlara yol gösterici olacak teknik bilgi, hukuki analiz ve pratik öneriler sunmak.

Raporun özetlenen temel noktalarını aşağıda bulabilirsiniz.

Telif Hakkı Perspektifinden Üretken Yapay Zekanın Gelişimi

Avrupa Birliği’nde telif hakkı, kültürel çeşitlilik ve ekonomik güç açısından kritik bir rol oynuyor. Dijital dönüşüm süreçlerinde yaratıcı sektörlerin sürdürülebilirliği telif haklarıyla sağlandı. Ancak Generatif Yapay Zeka (GenAI) teknolojisi, içerik üretiminde insan ve yapay zeka arasındaki sınırları belirsizleştirerek mevcut telif hakkı mevzuatına yeni zorluklar getiriyor.

GenAI’nin eğitiminde kullanılan telif hakkı korumalı içeriklerin nasıl kullanıldığı, hak sahiplerinin bu süreçte haklarını nasıl koruyabileceği, AI tarafından üretilen içeriklerin işaretlenmesi ve lisanslanması önemli tartışma konuları arasında yer alıyor. Bu alandaki hukuki ve teknik gelişmeler, yaratıcıların haklarını koruyup yeniliği destekleyecek dengeli çözümler gerektiriyor.

AB, dijital dönüşümde liderlik hedefliyor ve 2025’te kurulacak Telif Hakkı Bilgi Merkezi ile hak sahiplerine yol gösterici bilgiler ve iş birliği platformları sunmayı planlıyor. Gelecekte, AI tarafından üretilen içeriklerin telif koruması konusu da gündeme gelebilir. Avrupa Fikri Mülkiyet Ofisi (EUIPO) ise bu dönüşüm sürecinde teknik çözümler ve arabuluculuk hizmetleri sunarak telif haklarının korunmasına katkı sağlamayı amaçlıyor.

Generatif Yapay Zekanın Gelişimi Hakkında Genel Bilgi

Son yıllarda yapay zeka teknolojileri büyük ilerleme kaydetti. Özellikle Büyük Dil Modelleri (LLM) ve Generatif Yapay Zeka (GenAI) sistemleri, metin, kod, görsel, ses ve video gibi sentetik içeriklerin üretilmesini mümkün kıldı. Bu gelişmeler, hukuk ve politika yapıcıların mevcut yasal çerçeveleri yenilemesini ve fikri mülkiyet ile yenilik arasındaki dengenin sağlanmasını gerektiriyor.

Teknik Arka Plan

GenAI sistemleri, büyük miktarda eğitim verisi kullanarak algoritmalarını geliştiriyor. Eğitim süreci veri toplama, ön işleme, model ön eğitimi, ince ayar ve pekiştirmeli öğrenme aşamalarını içeriyor. Başlangıçta sınırlı ve etiketli veri kullanılırken, günümüzde internetten “web scraping” yöntemiyle çok büyük veri setleri toplanıyor. Üretilen içerik türü, kullanılan model ve teknolojiye bağlı olarak değişiyor. Gerçek zamanlı güncellenen içerikler için RAG teknolojileri kullanılabiliyor.

Düzenleyici ve Hukuki Arka Plan

Avrupa Birliği’nde GenAI ile ilgili iki önemli yasal düzenleme bulunuyor: Telif Hakları Tek Pazar Direktifi (CDSM) ve Yapay Zeka Yasası (AI Act). CDSM, bilimsel araştırmalar ve diğer amaçlar için metin ve veri madenciliğine telif hakkı istisnaları sağlarken, hak sahiplerine “opt-out” yani içeriklerinin kullanılmaması için haklarını saklı tutma imkânı tanıyor. AI Act ise genel amaçlı yapay zeka sağlayıcılarının eğitim verileriyle ilgili detaylı bilgi vermesini ve yapay zeka tarafından üretilen içeriğin makine tarafından tespit edilebilir olmasını zorunlu kılıyor.

GenAI’nin kullanımı nedeniyle dünya genelinde, özellikle ABD’de ve Avrupa’da hak sahipleri ile yapay zeka geliştiricileri arasında hukuki anlaşmazlıklar yaşanıyor. Avrupa’da Almanya ve Fransa’da bu konuda dava süreçleri başlatılmış durumda.

Ekonomik Arka Plan

Hak sahipleri ile GenAI geliştiricileri arasında lisans anlaşmaları yapılmakta. Geliştiriciler veri kıtlığı ve kaliteli içerik ihtiyacı nedeniyle lisanslama konusunda istekliler. Basın ve bilimsel yayıncılık sektörü, RAG uygulamaları ile lisanslama fırsatlarında avantajlı. Küçük hak sahipleri için içerik toplama aracılarının ortaya çıkması lisanslama imkânlarını artırıyor. Lisanslama piyasasının gelişimi, standart fiyatlar ve ödeme kriterlerine bağlı. Doğrudan lisanslama, yeni gelir kaynakları oluşturabilir ancak hak sahiplerinin TDM haklarını etkin kullanması şart.

Generatif Yapay Zeka Girdisi

Web scraping nedeniyle hak sahipleri içeriklerinin kullanımını engellemek için opt-out mekanizmaları kullanıyor. Robots Exclusion Protocol (REP) yaygın fakat yetersiz bir çözüm olarak görülüyor. Hukuki ve teknik farklı yöntemler (tek taraflı beyanlar, lisans şartları, teknik protokoller vb.) birlikte kullanılıyor. Bu yöntemlerin avantaj ve dezavantajları var, paydaşlar standardizasyon ve esnek çözümler istiyor. Kamu kurumlarının TDM rezervasyonlarının yönetimi ve farkındalık artırma görevleri bulunuyor.

Generatif Yapay Zeka Çıktısı

Yapay Zeka Yasası, GenAI sistemleri tarafından üretilen içeriğin şeffaflığını zorunlu kılıyor. Çalışma, sahte içeriğin tespiti ve kaynağının izlenmesi için geliştirilen yöntemleri inceliyor. GenAI sağlayıcıları, telif hakkı ihlali riskini azaltmak için içerik karşılaştırma, filtreleme ve model güncelleme yöntemleri geliştiriyor. Bazı sağlayıcılar, yasal sorumlulukları azaltmak için hukuki garanti de sunuyor.

Kamu kurumları, yapay zeka geliştiricilerine ve politika yapıcılara sahte içeriğin tespiti, ihlal risklerinin azaltılması ve etik kullanım konularında rehberlik edebilir. Aynı zamanda halkı bilinçlendirmek ve teknik işbirliği için platformlar sağlayabilirler.

Sonuçlar

GenAI modelleri gelişirken, kaliteli ve güncel içeriğe erişim önemli hale geliyor. Çoğu geliştirici içerikleri telif hakkı sahiplerinden izin almadan kullanıyor olsa da, doğrudan lisans pazarı yavaş yavaş ortaya çıkıyor. Bu pazarı geliştirmek için etkili opt-out çözümleri gerekiyor ancak mevcut yöntemlerin her birinin avantaj ve dezavantajları var.

Şeffaflık; içeriğin kaynağı, izin verilen kullanım şekilleri ve yapay zeka tarafından oluşturulan içeriklerin belirlenmesi açısından kritik. Bu, hem hak sahipleri hem de yapay zeka geliştiricileri için telif hakkı uygulamalarını kolaylaştırıyor.

Çalışma, GenAI’nin yaratıcı ve kültürel sektörlerde yol açtığı teknik ve hukuki zorlukların karmaşıklığını gösteriyor. 2025 sonunda kurulacak EUIPO Telif Hakkı Bilgi Merkezi, bu karmaşıklıkla başa çıkmak ve hak sahiplerine rehberlik etmek için fırsat sunacak.

Ayrıca, AI geliştiricilerinin TDM opt-out taleplerine uyum sağlamak için yaratıcı sektörlerle daha fazla işbirliği yapması gerektiği vurgulanıyor. Bilgi Merkezi, lisanslama ve arabuluculuk mekanizmaları için platform sağlayacak, telif hakkı ihlallerini azaltma konusunda farkındalık yaratacak ve AI kaynaklı içeriklerin korunmasıyla ilgili tartışmaları destekleyecek.

Raporun tamamına bu linkten ulaşabilirsiniz: https://www.euipo.europa.eu/en/news/euipo-releases-study-on-generative-artificial-intelligence-and-copyright